Historia Gminy Kamień Pomorski
Pośród prastarych borów pomorskich żył kiedyś samotny olbrzym, długo i wytrwale szukający współplemieńców. Gdy znużony i zrezygnowany przysiadł na potężnym głazie, pojawił się diabeł, przeistoczony w postać urodziwej olbrzymki. Radość samotnika była ogromna, ale i krótkotrwała. Rzekoma olbrzymka, zachęcająca go do spisania cyrografu, szybko się ujawniła. Rozwścieczony samotnik chwycił oburącz głaz, na którym siedział i zamierzył się w diabła. Ten rzucił się do ucieczki. Kamień leciał w ślad za nim, ale diabeł uskoczył w bok, zaś głaz poleciał dalej i upadł na płytkie dno rozlewiska, łączącego wody zalewu z cieśniną Dziwną. Ludowa klechda głosi, że od tej potężnej bryły granitu wzięła swą nazwę osada, która rychło wyrosła na znaczny gród, a następnie przekształciła się w bogate miasto.
Tyle legenda. Faktem jest, że Kamień Pomorski ma już za sobą przeszło 1000 lat dziejów. Słowiańska osada plemienia Wolinian, jaka powstała na wysokim brzegu zalewu, pełniła od IX wieku funkcję portowego grodu obronnego. Zyskała ona na znaczeniu, gdy stała się siedzibą zachodniopomorskich książąt. Od ich kamiennego gródka naukowcy wywodzą nazwę miast.
Kamień Pomorski leży nad rzeką Dziwną, wschodnim ujściem Odry do Bałtyku, od którego oddalony jest o 8 km. W skład terenów miejskich wchodzi również Wyspa Chrząszczewska rozciągająca się w dorzeczu Dziwny.
Kamień Pomorski należy do najstarszych miast na Pomorzu Zachodnim. W jego wielowiekową przeszłość wrosły wspaniałe zabytki. Ślady osadnictwa pochodzą już ze starożytności. Nazwa miasta wywodzi się od naturalnego zjawiska topograficznego, jakim jest ogromnej wielkości głaz narzutowy, znajdujący się kilkadziesiąt metrów od północnego brzegu Wyspy Chrząszczewskiej. Głaz ten, zwany Królewskim Głazem, na trwałe związał się z historią i legendą o mieście. Kamień stanowił niegdyś ważny gród obronny plemienia Wolinian. Odkrycia archeologiczne ostatnich lat pozwalają stwierdzić, że już w IX wieku na terenie obecnego miasta był gród, a w wieku X istniało obok grodu podgrodzie.
Ziemia Kamieńska to bardzo stary teren osadniczy. Miasto ma ponad 1000 letnią historię. W IX-XII wieku Kamień był grodem obronnym i strzegł drogi wodnej prowadzącej nad Bałtyk. Mieszko I w 967 roku włączył całe państwo Wolinian - łącznie z Kamieniem - do Polski. Na wzniesieniu, nad Karpinką rezydowali władcy Pomorza Zachodniego; tu miał swój zamek pierwszy historyczny władca słowiański tych ziem - Warcisław I, podporządkowany Polsce.
Dzieje miasta wiążą się szczególnie z czasami Bolesława Krzywoustego. Z jego polecenia misja duchowna w 1124 roku ochrzciła dwór książęcy i ludność miasta. Wówczas prawdopodobnie powstały dwa pierwsze kościoły: świątynia N. Marii Panny i katedra. W tym okresie w Kamieniu rozwijała się wymiana towarowa i kwitło rzemiosło. Miasto ustępowało tylko Wolinowi.
W 1124 roku z polecenia Bolesława Krzywoustego przybyła na Pomorze misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu. W roku 1140 papież Innocenty II ustanawia biskupstwo w Wolinie. Pierwszym biskupem zostaje kapelan Bolesława Krzywoustego, Wojciech. Wolin jest siedzibą biskupią niespełna 36 lat. Zniszczenie miasta przez Duńczyków przesądziło o przeniesieniu w roku 1175 stolicy do Kamienia Pomorskiego. Pomorze, a w tym i Kamień, zagrożone były częstymi najazdami duńskimi. W okresie walk (1170 - 1185) poważnemu zniszczeniu uległo zarówno miasto, jak i jego okolice. Nie uzyskując pomocy dworu polskiego, książe Bogusław II poddaje w 1186 roku Pomorze pod zwierzchnictwo duńskie. Fakt ten stanowi kres samodzielności Pomorza (utracił je na przeciąg 38 lat). Powyższe wydarzenia wpłynęły ujemnie na dalszy rozwój miasta. Kamień traci swe dawne funkcje społeczne, ale nadal jest siedzibą biskupią i to wpływa na odbudowę miasta; powstają nowe budowle sakralne.
W 1228 roku osiedlili się tutaj sprowadzeni z Krakowa dominikanie, co świadczy o ścisłym związku z Polską. Najazdy duńskie doprowadziły do zależności księstwa zachodnio-pomorskiego od Danii na okres około 50 lat. Duńczycy zniszczyli Pomorze, ale Kamień zachował swą pozycję, chociaż nie był już siedzibą dworu książęcego.
W 1274 roku książe Barnim I nadał mieszkańcom przywileje samorządowe. Kamień polokacyjny powstał na miejscu miasta słowiańskiego i był ośrodkiem handlu, rzemiosła oraz stolicą biskupią. W 1308 roku miasto ponownie zniszczyli i spalili Brandenburczycy. W gruzach legła katedra, a liczba ludności spadła do 500 osób. Dopiero w wyniku starań Warcisława IV miasto otrzymało nowe fortyfikacje. Powstało też samodzielne osiedle katedralne, obejmujące obszar tej budowli, dworu biskupiego i kapituły, otoczone własnymi murami obronnymi.
5 stycznia 1274 roku Kamień otrzymuje z rąk księcia Barnima I prawa miejskie (lubeckie). Nowe polokacyjne miasto powstaje na starym obronnym podgrodziu słowiańskim, leżącym na zachód od katedry i jej zabudowań. Nadanie praw miejskich zamknęło jeden i zapoczątkowało nowy etap w rozwoju miasta, trwający do 1478 roku, kiedy to Bogusław X jednoczy całe Pomorze Zachodnie. W okresie tym podstawowe zajęcia mieszkańców Kamienia stanowiły: rolnictwo, rybołówstwo, rzemiosło i w minimalnym stopniu handel. handle przebiegał głównie drogami lądowymi. Ze względu na nieżeglowność rzeki Dziwnej głównymi szlakami wodnymi, które łączyły Szczecin z Bałtykiem były rzeki Piana i Świna. Dzięki jednak dobrym połączeniom lądowym z nadmorskimi miastami niemieckimi przez kamień prowadził szlak handlowy do Kołobrzegu, Słupska i Gdańska. Pod wpływem tego, a także dzięki przywilejom książęcym zaczął się rozwijać i handel Kamienia. Miasto utrzymywało nawet ścisłe związki z Hanzą.
Właściwą zabudowę Kamienia rozpoczęto po zniszczeniu grodu dokonanym przez Brandenburczyków w 1308 roku. W wyniku tego najazdu całe miasto wraz z katedrą spłonęło.
W pierwszej połowie XIV wieku zaczęto budować mury miejskie. Wzniesiono wokół miasta osiem wież obronnych, w tym trzy od strony Zalewu (rybacka, miejska, maślana). Od lądu otaczały miasto: mur, pięć wież i dwie fosy. Umocnienia te nie obejmowały katedry i zabudowań kapitulnych. Biskup kamieński obwarował swe posiadłości osobnym murem. Z biegiem czasu w obrębie miasta powstało szereg budowli sakralnych i świeckich (zabudowania dominikańskie i kościół św. Mikołaja). W XIV wieku wzniesiono także ratusz, będący siedzibą rady miejskiej, cechów i sądu ławniczego.
W 1637 roku umiera książę Bogusław XIV, a wraz z nim wygasa książęca linia Gryfitów na Pomorzu. O wpływy na tej ziemi rywalizują Szwedzi i Brandenburczycy. W wyniku wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648) wyniszczeniu i ograbieniu ulega całe Pomorze. Wojna nie oszczędziła tez kamienia. Wycofujące się wojska cesarskie spaliły miasto. Katedrę (między innymi wieżę katedralną) i większość zabudowań kapitulnych zniszczono i częściowo splądrowano. W 1630 roku w czasie wojny 30-letniej miasto zajęli Szwedzi. Granica szwedzko-brandenburska przebiegała, na mocy traktatu Westfalskiego, nieco na wschód od Kamienia.
W 1679 roku Kamień przypadł Brandenburgii, traktującej zdobycze terytorialne jako bazę rolniczo-hodowlaną. Po 1815 roku rozpoczął się tzw. "Ostflucht" (ucieczka ze wschodu). Tym razem dla mieszkańców Kamienia nastały długie lata spokoju. Następuje stopniowe ożywienie gospodarcze, choć podstawowym zajęciem mieszkańców miasta były w dalszym ciągu rzemiosło i rolnictwo. Mieszkańcy emigrowali na zachód, a nawet do Ameryki.
Od 1842 roku Kamień uzyskał połączenie żeglugowe ze Szczecinem, a w latach późniejszych wybudowano nowoczesne drogi bite do Trzebiatowa, Gryfic i Nowogardu; w 1892 roku tor kolejowy do Szczecina. Jednak rozwój miasta był powolny. Nawet odkrycie w 1876 roku źródeł solankowych i w związku z tym wybudowanie zakładu balneologicznego nie wpłynęło na większe ożywienie.
Po II wojnie światowej Kamień znalazł się w granicach Polski. Przejęto ruiny. Rozpoczęła się trwająca 30 lat odbudowa. Powstał nowy Kamień, licznie odwiedzany w ciągu całego roku przez turystów, którzy podziwiają cenne zabytki: odbudowany ratusz gotycki w centrum rynku, XVIII-wieczną budowlę ryglową - obecnie hotel, zachowane fragmenty średniowiecznych murów miejskich z Bramą i Basztą Wolińską oraz liczne inne obiekty, a przede wszystkim katedrę wraz z całym osiedlem katedralnym, które w 2005 roku wpisane zostało na listę pomników historii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dziś za czynnik miastotwórczy uważa się rozwój uzdrowiska, turystyki, rzemiosła, rybołówstwa i rolnictwa w oparciu o naturalne walory ziemi kamieńskiej. Potwierdzają to współczesne dzieje miasta rozpoczynające się w dniu jego zdobycia 5 marca 1945 roku.
Fot. Damian Grabarski
